ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ, ਇਤਿਹਾਸ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਨਹੀਂ ਬੈਠਦਾ। ਇਹ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਪਿੰਡ ਤੱਕ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਭੁੱਲਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੁਰਾਲੇਖਾਂ ਦੇ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ “ਢਾਡੀ ਗਾਇਕ” ਯਾਦ ਦੇ ਰਖਵਾਲੇ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੀਤ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਵਾਰਾਂ” ਅਤੇ “ਵਾਰ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੜਾਈਆਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਨਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲਈ ਜੀਵਤ ਸਾਥੀ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।
ਅੱਜ, ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਦਬਾਅ ਨਾਲ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹ ਮਹਾਨ ਗਾਇਕ ਉਸ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਵਪਾਰਕ ਹਿੱਤਾਂ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਦੀ ਦੌੜ ਕਾਰਨ ਚੁੱਪ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚ ਕੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਫਿੱਕੀ ਪੈ ਗਈ ਹੁੰਦੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਸਾਡੀ ਸਾਂਝੀ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਨੂੰ ਜੀਵਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੀਵੰਤ ਪੁਰਾਲੇਖ
ਇੱਕ ਆਮ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ, ਹਾਰਮੋਨੀਅਮ ਜਾਂ ਲਾਊਡਸਪੀਕਰਾਂ ਦੇ ਧੁਨ ਵਜਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਤੁਸੀਂ ਅਕਸਰ ਢੱਡ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਤਾਲ ਸੁਣਦੇ ਹੋ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਰੰਗੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਢਾਡੀ ਜਥੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਗਾਇਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸਮੂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਉੱਠਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਇਹ ਗਾਇਕ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ: ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਸ, ਚਮਕੌਰ ਅਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਵਰਗੇ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਅਣਗੌਲੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਾਇਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੜੀਆਂ ਗਈਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਅਤੇ ਮਿਰਜ਼ਾ-ਸਾਹਿਬਾਂ ਜਾਂ ਹੀਰ-ਰਾਂਝਾ ਵਰਗੇ ਸਦੀਵੀ ਲੋਕ ਗਾਥਾਵਾਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਉਹ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਮਾਲਾ ਵਿੱਚ ਪਰੋ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅੱਧਾ-ਗਾਇਆ ਅਤੇ ਅੱਧਾ-ਬੋਲਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਣ, ਭਾਵਨਾ, ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਬੇਚੈਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸੱਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜੋ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਢਾਡੀ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਕਾਰਜ ਅੱਜ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।
ਪਰੰਪਰਾ ਕਿੱਥੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ?
ਢਾਡੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਛੇਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਯੁੱਗ ਤੱਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹਾਦਰ ਸੂਰਬੀਰ-ਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ, ਇਤਿਹਾਸ, ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਲੋਕ-ਕਥਾਵਾਂ ਇਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਨਮੋਲ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।
ਇਹ ਭਟਕਦੇ ਭੱਟ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਅਤੇ ਦੁਖਾਂਤਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਬਣੇ, ਅਕਸਰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ। ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੌਜੂਦਾ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੱਕ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ, ਇਹ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਰਖਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇ ਪਾਤਰ ਹਨ।
ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦੇ ਚਿਹਰੇ
ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਰੂਪ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦੇ ਅੱਜ ਦੇ ਰਾਖੇ ਪੇਂਡੂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਪੰਜਾਬ ਦੋਵਾਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਸੰਗਤਪੁਰਾ ਢਾਡੀ ਜਥਾ ਵਰਗੇ ਸਮੂਹ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਅਤੇ ਵਿਦਿਅਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦਿਲਬਰ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਗਾਇਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਿਲਬਰ ਵਰਗੇ ਕਲਾਕਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅਤੇ ਮੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਖਿੱਚਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੈਂਕੜੇ ਘੱਟ-ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਢਾਡੀ ਹਨ ਬਜ਼ੁਰਗ ਆਦਮੀ, ਛੋਟੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਮੂਹ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਿਖਿਆਰਥੀ, ਜੋ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਚੌਂਕਾਂ ਵਿੱਚ, ਧਾਰਮਿਕ ਜਲੂਸਾਂ ਦੌਰਾਨ ਟਰੈਕਟਰ-ਟਰਾਲੀਆਂ ‘ਤੇ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ, ਨਾ ਕਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ, ਇਸ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਾਣੇ ਅਜੇ ਵੀ ਕਿਉਂ ਮਾਇਨੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ?
ਛੋਟੀਆਂ ਵੀਡੀਓਜ਼ ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਭਟਕਣਾ ਦੇ ਇਸ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਲੱਗ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਭੀੜ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਅਨਮੋਲ ਕਲਾ ਰੂਪ ਇਸ ਲਈ ਕਾਇਮ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਡੂੰਘੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਉਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲੋੜ ਰਹੇਗੀ।
ਪੇਂਡੂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸ੍ਰੋਤ
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੇਂਡੂ ਪਰਿਵਾਰ ਅੱਜ ਵੀ ਸਿੱਖ ਲੜਾਈਆਂ, ਲੋਕ ਕਥਾਵਾਂ ਜਾਂ ਸਥਾਨਕ ਨਾਇਕਾਂ ਬਾਰੇ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਦੇ ਹਨ।
ਬਹਾਦਰੀ, ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਲਚਕੀਲੇਪਨ ਦਾ ਸੰਚਾਰ
ਢਾਡੀ ਆਪਣੇ ਹਰ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸਦਾ ਜੀਵਤ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਹਾਦਰੀ, ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਲਚਕੀਲੇਪਣ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਭੁੱਲੇ-ਵਿਸਰੇ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ
ਉਹ ਕਹਾਣੀਆਂ ਜੋ ਕਦੇ ਵੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਪੁਰਾਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਬਣੀਆਂ, ਮੌਖਿਕ ਪਰੰਪਰਾ ਦੁਆਰਾ ਬਚੀਆਂ ਰਹੀਆਂ, ਕਈ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ, ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ ਪਲ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਰਿਕਾਰਡ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਇੱਕ ਪਰੰਪਰਾ
ਇਸਦੇ ਮਹੱਤਵ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ, ਇਹ ਅਨਮੋਲ ਢਾਡੀ ਪਰੰਪਰਾ ਗੰਭੀਰ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਘੱਟਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ, ਸੰਸਥਾਗਤ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਘਾਟ, ਵਪਾਰਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਤੋਂ ਤੀਬਰ ਮੁਕਾਬਲਾ ਅਤੇ ਕਲਾ ਨੂੰ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈਣ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਚੇਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮਾਸਟਰ ਗਾਇਕਾਂ ਦਾ ਬੁੱਢਾ ਹੋਣਾ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕੁਝ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ, ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤੀ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਯਤਨ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਨਾਕਾਫ਼ੀ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਲੋੜ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੁਖਦਾਈ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹਰ ਸਾਲ, ਕੁਝ ਹੋਰ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸੰਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਲੋੜ: ਸੁਰਜੀਤੀ ਦੇ ਦੋ ਪਹਿਲੂ
ਢਾਡੀ ਅਤੇ ਲੋਕ-ਗੀਤ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਬਾਰੇ ਹੈ। ਆਡੀਓ-ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਦਸਤਾਵੇਜ਼, ਨੌਜਵਾਨ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਲਈ ਸਿਖਲਾਈ ਕੈਂਪ ਅਤੇ ਸਮਰਪਿਤ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸਥਾਨ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਗੀਤ ਅਲੋਪ ਨਾ ਹੋਣ।
ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਮੌਖਿਕ ਪਰੰਪਰਾ ਮਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅਨਮੋਲ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਅਕਸਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਖ਼ਾਲੀਪਣ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਗਾਇਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਧਾਰਨ ਸਾਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨਾਲ, ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਮਲਿਆਂ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼, ਵੰਡ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਡਾਇਸਪੋਰਾ ਜੀਵਨ ਦੌਰਾਨ ਗਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖਣਾ ਕੋਈ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਲਗਜ਼ਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਹ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ।
Leave a Comment